Wat is “shock”?

Shock is meer dan één ding. Omdat de stappen van primaire zorg makkelijk uit te voeren zijn in vergelijking met andere noodhulp, lijkt shock vanuit het oogpunt van een eerstehulpverlener misschien eenvoudig. Maar het is eigenlijk een complexe aandoening die het hele lichaam treft. Shock kan een emotionele oorzaak hebben – shock die optreedt na een traumatische of beangstigende emotionele gebeurtenis – of een medische vanwege ernstig letsel of een ernstige ziekte. Medische shock is een levensbedreigende toestand die te wijten is aan een ontoereikende bloedstroom in het hele lichaam. Het wordt dan een medische noodsituatie omdat het kan leiden tot andere aandoeningen. Zoals zuurstofgebrek in de lichaamsweefsels (hypoxie), een hartaanval (hartstilstand) of orgaanschade. Het vereist onmiddellijke behandeling (tijdens het volgen van de AB-CABS) omdat de situatiesnel kan verergeren.

Er zijn vijf vormen van medische shock:

Septische shock ontstaat wanneer bacteriën zich in het bloed vermenigvuldigen en giftige stoffen afgeven. Veel voorkomende oorzaken hiervan zijn longontsteking, infecties van de urinewegen, huidinfecties (cellulitis), intra-abdominale infecties (zoals een gescheurde blindedarm) en hersenvliesontsteking. Anafylactische shock is een ernstige overgevoeligheid voor iets of een allergische reactie. Allergieoorzaken voor anafylactische shock zijn onder meer insectensteken, geneesmiddelen of voedingsmiddelen zoals noten, bessen en zeevruchten. Cardiogene shock kan het gevolg zijn van een hartaanval, congestief hartfalen of een andere oorzaak. Het treedt op wanneer het hart van een patiënt het lichaam niet van voldoende bloed kan voorzien. Hypovolemische shock wordt veroorzaakt door ernstig bloed- en vochtverlies, bijvoorbeeld bij traumatisch lichamelijk letsel. Hierdoor is er onvoldoende toevoer van bloed om de vitale organen van zuurstof te voorzien. Het kan ook worden veroorzaakt door ernstige bloedarmoede. Er is geen sprake van bloedverlies maar de patiënt heeft wel een tekort aan bloedcellen of de cellen kunnen niet zoveel zuurstof transporteren als normaal. Ernstige uitdroging kan de watercomponent van het bloed uitputten, waardoor er onvoldoende volume overblijft om het bloed voldoende te laten circuleren. In al deze gevallen bereikt niet genoeg zuurstof de weefsels. Hitte-uitputting en hitteberoerte gaan gepaard met shock. Neurogene shock wordt veroorzaakt door letsel aan het ruggenmerg, meestal ten gevolge van een traumatisch ongeval of letsel. Het kan de ademhaling belemmeren, de hartslag beïnvloeden en onderkoeling veroorzaken.   Diabetische shock wordt overigens niet als een medische shock beschouwd. Het verwijst naar een toestand van ernstige hypoglykemie die optreedt wanneer de bloedsuikerspiegel gevaarlijk laag wordt. Iemand die een diabetische shock krijgt, kan het bewustzijn verliezen en moet worden behandeld om epileptische aanvallen of een diabetische coma te voorkomen.

Oorzaken en behandeling

Er zijn verschillende hoofdoorzaken van shock en de verschillende soorten shock geven ons een duidelijk inzicht in wat deze zijn. Namelijk:

  • Hartaandoeningen (hartaanval, hartfalen)
  • Zware inwendige of uitwendige bloedingen, bijvoorbeeld als gevolg van een ernstige verwonding of een gescheurd bloedvat
  • Uitdroging, vooral wanneer deze ernstig is of verband houdt met een hitteziekte
  • Infectie (septische shock)
  • Ernstige allergische reactie (anafylactische shock)
  • Verwondingen aan de wervelkolom (neurogene shock)
  • Brandwonden
  • Aanhoudend braken of diarree

Hoewel Emergency Responders geen diagnose stellen over het type medische shock, is het belangrijk om de factoren te begrijpen die kunnen leiden tot het ontstaan van shock. En dat ernstige gevolgen, waaronder de dood, kunnen optreden bij een patiënt die niet spoedig medische spoedhulp krijgt. Om deze reden moet je uitgebreid bij vaardigheid #7 van de Emergency First Response®-cursus in primaire zorg stil staan. Ook al lijkt het alsof je deze vaardigheid veel eenvoudiger en sneller kunt behandelen dan een vaardigheid als reanimatie of zwachtelen. Hoewel de behandeling van shock door leken grotendeels hetzelfde is, ongeacht de oorzaak, doe je er goed aan om scenario’s te geven op basis van de oorzaken die je zojuist hebt gelezen. Vooral voor die vormen van shock waarvoor niet direct reanimatie of het onder controle houden van bloedingen vereist is. De deelnemers worden dan getraind om een eventuele shock net zo serieus te nemen en te behandelen als andere aandoeningen. Hierdoor wordt de nadruk gelegd op zowel de noodzaak om een shock te herkennen en te behandelen, als het vroegtijdig inschakelen van de hulpdiensten zodra een potentiële shock wordt vastgesteld.

Voorbeeldscenario

Hier is een voorbeeldscenario om in je cursus te behandelen. Een hardloper zakt tijdens een marathon in elkaar, is responsief en weet gecontroleerd te vallen. Wel is hij duidelijk onwel. De hulpverlener beoordeelt de plaats van het ongeval, gaat naar de patiënt toe, geeft de medische verklaring en vraagt de patiënt hoe hij zich voelt. De patiënt zegt dat hij zich zwak voelt en geeft de hulpverlener toestemming om een ziektebeoordeling te doen. Bij de beoordeling wordt een koele, klamme huid, een verhoogde polsslag en een asgrauwe huid geconstateerd. De patiënt zegt dat hij zich het grootste deel van de race goed heeft gevoeld, maar geeft toe dat hij niet is gestopt om te drinken. Zelfs niet na vier uur rennen en zweten. De hulpverlener behandelt voor shock en neemt contact op met de medische hulpdiensten.

Aanbevolen Verhalen